De vogeltrek nader bekeken vanaf het eiland Ventotene’ (Italië)
Verslag 2000
Door: Benno van den Hoek
In de periode van 23 april t/m 3 mei 2000 hebben Bennie van den Brink en ik als ringers deelgenomen aan een ringproject op het Italiaanse eilandje Ventotene. Bennie was in 1990 en 1991 ook al naar dit eiland afgereisd om deel te nemen aan dit ringproject, maar voor mij was het dit de eerste keer. In dit reisverslag zal ik een zo goed mogelijke indruk proberen te geven van de ervaringen die wij tijdens ons verblijf opgedaan hebben.
Het eiland Ventotene is zo’n 1 bij 3 km groot en is gelegen aan de westkant van Italië, circa 60 km ten westen van de kust bij Napels. Het behoort tot de groep van Pontijnse eilanden en is al vroeg bewoond geweest door de Romeinen, waar nog diverse overblijfselen van te zien zijn. De noordoostkant van het eiland (met een vrij toeristisch dorpje) ligt net boven zeeniveau maar de zuidwestkant (waar de netten stonden) ligt zo’n 150 meter boven zeeniveau, wat het eiland van afstand een bijzonder aanzien geeft. Zo’n 13 jaar geleden is door de bekende Italiaanse ringer Fernando Spina een ringproject op Ventotene gestart. Dit project houdt in dat elk voorjaar van half april t/m half mei een groep (hoofdzakelijk Italiaanse) ringers de langstrekkende vogels met netten vangen en deze voorzien van een ring. De uitnodiging van Fernando Spina om 10 dagen op Ventotene te komen ringen grepen wij uiteraard met beide handen aan! Een prachtige kans om (voor ons) onbekende ‘ringsoorten’ van nabij te bestuderen en de vogeltrek een keer vanuit een geheel ander oogpunt te aanschouwen.
En zo vertrokken we op eerste paasdag (zondag 23 april) met het vliegtuig richting Rome, om vervolgens met de trein en de boot op Ventotene aan te komen. Opgewacht door Fernando reden we naar ons slaapverblijf waar we voor 5 gulden (!) per dag sliepen. Van dit geld konden we tevens dagelijks een ontbijt, een stevige lunch en een uitgebreid diner nuttigen!! Bij de ringplek aangekomen maakten we kennis met de circa 15 andere Italiaanse ringers (inclusief 2 Zwitserse studenten). Deze groep zou in 10 dagen tijd bijna volledig veranderen doordat het verloop van ringers groot was. We maakten op deze eerste avond meteen een ronde langs de netten, die op de zuidwestkant van het eiland opgesteld stonden. Tijdens deze eerste ronde werden we meteen geconfronteerd met de eerste Baardgrasmussen en een Nachtzwaluw! Vervolgens zijn we samen met Fernando op de uiterste punt van het eiland blijven zitten tot het donker werd. Toen klonken namelijk de eerste geluiden van de Kuhls pijlstormvogels, die ’s nachts op de steile rotsen van het eiland sliepen. Omdat deze vogels overdag ver op zee verblijven is het zien van de vogels een grote zeldzaamheid. Het geluid van de mannetjes is een zeer kenmerkend (klagerig) geluid, terwijl de vrouwtjes een nasaal en laag geluid maken. De combinatie van deze karakteristieke geluiden, het windstille weer (bijzonder voor een eiland dat de naam “aanhoudende wind” draagt) en de sterke bloemengeur leverde een onvergetelijke ervaring op. Dat beloofde wat voor de rest van ons verblijf! We wisten dat we daarbij volledig afhankelijk zouden zijn van het weer, omdat men in de voorgaande week slecht weer en weinig vogels had gehad (vaak niet meer dan 100 vogels op een dag).
De eerste vangdag (24 april) was het weer zonnig, maar de wind te sterk om goed te kunnen vangen. Na 25 vogels werd het vangen dan ook gestaakt en besloten we in het stadje te genieten van het mooie weer. De 2e dag (en tevens de rest van ons verblijf) was de wind matig en vingen we van 6.00 uur ’s morgens tot circa 21.00 uur ’s avonds. Aansluitend werd uitgebreid gedineerd, wat vaak betekende dat we pas rond 0.30 uur gingen slapen. Na een goede maar korte nachtrust ging rond 5.30 uur de wekker alweer voor de eerste netronde. Hoewel men anders zou verwachten hebben deze ‘zware’ dagen en korte nachten ons in 10 dagen geen enkele keer parten gespeeld. De stelling dat vermoeidheid geen rol speelt bij iets waar je veel plezier aan beleeft, werd hiermee dan ook zeker bevestigd!
De vogeltrek
Het was voor ons beiden heel fascinerend om de vogeltrek van zo dichtbij mee te maken en al de vogels op trek te zien. Regelmatig stonden we op de zuidpunt van het eiland te kijken, terwijl er groepjes zangvogels van zee kwamen en letterlijk op het eiland neerploften en soms zelfs vlak langs ons heen schoten. De meeste vogelsoorten trekken in groepen waardoor er elke dag weer nieuwe vogelsoorten aankwamen. De ene dag zat het eiland vol met Tuinfluiters, Grasmussen en Fluiters en een andere dag was er weer een zeer sterke trek van Wielewalen of Bijeneters die dan overal rondvlogen. Een van de aspecten die het eiland zo aantrekkelijk maken voor de vogels is de grote aanwezigheid van bloemen. Deze nectar is voor de (vaak behoorlijk verzwakte) vogels belangrijk om een nieuwe vetvoorraad op te bouwen, voor zij hun lange overlevingstocht vervolgen. Helaas zagen wij ook de schaduwkant van de vogeltrek van dichtbij. Vele vogels die we in handen kregen waren namelijk totaal uitgehongerd en hadden geen vet meer over. Het kwam ook voor dat de vogels in onze handen doodgingen, of langs de kant van de weg een gemakkelijke prooi vormden voor de vele katten op het eiland! Enkele vogels hebben we nog kunnen redden (of hun leven in ieder geval kunnen rekken) door ze te voeren met suikerwater en meelwormen. Op een dag vingen we zelfs een uitgehongerde Bruine kiekendief. Na deze losgelaten te hebben begon hij onze netten te plunderen. Hij zag de vogels in het net als een gemakkelijke prooi, maar ontdekte pas na het doden van de vogels dat deze niet door hem meegenomen en opgegeten konden worden. Op die manier zijn er in nog geen uur tijd 5vogels gesneuveld waar zowel de kiekendief als wij niets mee opschoten. We hebben de netten daarna een hele middag bewaakt om de kiekendief te vangen en hem zelf bij te voeren, wat helaas niet gelukt is. Een dag later deed zich precies hetzelfde voor met een hongerige Torenvalk, wat ons nog eens 5 dode vogels opleverde! Al met al kregen we een beetje een indruk wat vogels tijdens hun trektocht (overlevingstocht) mee kunnen maken en moeten doorstaan.
De vangsten
Hieronder is een kort overzicht te zien van de meest bijzondere soorten die we tijdens ons verblijf gevangen hebben. Tevens zijn van een paar algemenere soorten de opvallend hoge vangaantallen weergegeven. De aantallen van onze aankomstdag (23 april) en vertrekdag (3 mei) ontbreken en tevens betreft het hier uitsluitend de ongeringde vogels. De (328) geringde vogels waren veelal vogels die een paar dagen terug gevangen en geringd waren. In totaal werden tijdens ons verblijf bijna 4300 vogels gevangen van 49 verschillende soorten!
In het bovenstaande overzicht springen enkele namen zoals Hop, Draaihals, Dwergooruil en Bijeneter er duidelijk uit. Het is natuurlijk fantastisch om deze soorten van zo dichtbij te kunnen bekijken. Deze (en vele andere) soorten werden door ons en de andere ringers dan ook uitgebreid bekeken en gefotografeerd. De Draaihals trok altijd veel aandacht door het karakteristieke draaien met de kop, wat vaak in het net al begon. De 3 Dwergooruilen werden op 27 april samen met 2 Nachtzwaluwen al in de eerste netronde gevangen. Deze waren door het ’s nachts openblijven van de netten al vroeg in het net gevlogen. De Bijeneters werden op 3 verschillende dagen gevangen toen er een zeer sterke trek van deze vogels was. Er vlogen dan ook overal groepjes rondom de ringplek en het gerucht ging zelfs dat er boven het stadje een paar honderd Bijeneters gevlogen hadden! Ook de sterke Wielewalentrek op 2 mei was enorm, met 14 Wielewalen in 1 netronde, en diverse exemplaren vliegend nabij de ringplek! Deze (voor ons laatste) vangdag was sowieso een bijzondere dag omdat halverwege de dag het weer totaal omsloeg. In korte tijd moest de zon namelijk plaats maken voor flinke regenbuien, waardoor zowel de vogels als de ringers totaal verregenden. Ondanks de goede vangsten moesten de netten voor een paar uur gesloten worden. Toen deze weer open gingen waren de ringen bijna niet aan te slepen en was het aantal vogels zo hevig dat we de helft van de netten moesten sluiten om het ringen bij te kunnen houden. Zelfs Fernando, die toch al gauw een gemiddelde haalde van 2 á 3 geringde vogels in een minuut, kon deze aantallen nauwelijks aan. Het totaal aantal van 853 gevangen vogels van die dag had dus over de 1000 kunnen liggen! We zijn benieuwd hoeveel vogels (en welke soorten) er de dagen na ons vertrek nog gevangen zijn.
De vogelwaarnemingen
Tenslotte wil ik nog een korte indruk geven welke vogels tijdens ons verblijf op het eiland waargenomen zijn. Want behalve dat je allerlei soorten in het net krijgt, vliegt er ook van alles langs en over je heen, waardoor we soms ogen tekort kwamen. Het was opvallend dat de meeste soorten die we op het eiland gezien hebben ook gevangen zijn. In de maanden buiten het broedseizoen schijnt het eiland dan ook niet zo aantrekkelijk te zijn voor vogels en vogelaars. De meest bijzondere soort die gezien werd, was waarschijnlijk de Kuhls pijlstormvogel waar ik al eerder over schreef. Na deze vogel een paar avonden gehoord te hebben, besloten we op een rustige avond met zaklampen op de rotsen te gaan staan. Al vrij snel zagen we de eerste vogels door de lichtbundels scheren, wat een beetje te vergelijken is met het zien van een Kerkuil in de lichtbundel van een auto; heel bijzonder dus! Tussen de geluiden van deze vogels door werden ook nog enkele Grauwe pijlstormvogels gehoord die een hoger geluid maakten. Een dagelijkse verschijning op het eiland was de Slechtvalk, waarvan er maar liefst 4 paar op het eiland broeden (terwijl het eiland maar een paar km2 groot is). Daarnaast broedde nog een 5e paartje op het naastgelegen eilandje Santo Stefano (dat zo’n 4x kleiner is dan Ventotene). In hun jachtvluchten (op o.a. Zomertortels en zwaluwen) kwamen ze vaak heel dichtbij langs scheren, en lieten ze zich prachtig bekijken. Een andere bijzondere roofvogel was de Roodpootvalk, waarvan er op de laatste vangdag 3 bij de netten zaten. Een exemplaar zat op een staander van een net en de andere twee zaten in een struik naast het net! Gelukkig bleken deze vogels (in tegenstelling tot de eerder genoemde Bruine kiekendief en Torenvalk) weinig interesse te hebben in de vogels in het net. Opvallend genoeg bleef de sterke trek van grote vogels (roofvogels, ooievaars, reigers) tijdens ons verblijf uit, maar werden af en toe wel wat langsvliegende reigers en roofvogels gezien, waaronder de Kleine zilverreiger en de Wespendief.
Tenslotte zal ik nog een korte opsomming geven van de vogelsoorten die door ons (buiten het vangen) werden waargenomen; Kuhls pijlstormvogel (min. 3), Kleine zilverreiger (ca. 7), Steltkluut (1), Wespendief, Eleonora’s valk (1), Slechtvalk (min. 3 paar), Roodpootvalk (3), Nachtzwaluw, Bijeneter, Hop, Duinpieper, Roodstuitzwaluw (2), Kleine zwartkop, Withalsvliegenvanger, Roodkopklauwier, Wielewaal, Rode rotslijster (1), Europese kanarie en Alpengierzwaluw. De laatstgenoemde werd op de terugweg richting Rome nog even aan onze lijst toegevoegd. In de totale vogellijst bevonden zich voor mij maar liefst 25 nieuwe ‘life-birds’.
Uiteraard verlieten we op woensdag 3 mei het eiland Ventotene met enige tegenzin, maar het voldane gevoel van ons verblijf overheerste (waarvoor veel dank uitging naar Fernando). Naast alle prachtige vogels en de gezelligheid onderling (en alle opgedane contacten) realiseerden we ons ook goed dat we het ontzettend getroffen hadden met het weer! Waren we een week eerder gekomen, dan hadden we absoluut veel minder gevangen en gezien. Na een verblijf van een dag in de veel drukkere maar even indrukwekkende stad Rome kwamen we uiteindelijk op 4 mei terug in Nederland. De eerste ontwenningsverschijnselen deden zich pas voor toen op zaterdag 13 mei voor het eerst op onze eigen ringplek bij Elburg gevangen werd, resultaat: 23 vogels!
We kijken terug op een fantastische reis en hopen zeker nog vaker terug te keren op Ventotene. Het wachten is nu op de eerste terugmeldingen van ‘onze’ vogels van Ventotene, in Nederland of daarbuiten!!
Inlichtingen: Benno van den Hoek – tel. 06-12192978, e-mail: bennovdhoek@hotmail.com