Vogelaars op Walvisjacht

Verslag mini-cruise over de Atlantische oceaan en de Golf van Biskaje – 2007
Door: Benno van den Hoek

Een opmerkelijke titel van mensen die alles wat groeit en bloeit een warm hart toedragen en er alles aan doen om natuur te behouden en te beschermen. Het nu volgende verslag beschrijft ook geen bloeddorstige strooptochten over de noordelijke ijszeeën, maar een fraaie boottocht tussen het Engelse Portsmouth en Spaanse Bilbao, op zoek naar diverse soorten walvissen en dolfijnen. Deze 4 daagse mini-cruise werd ondernomen door Gert van Veldhuizen, Roel Pannekoek en ondergetekende en voer gedeeltelijk over de Atlantische oceaan en de Golf van Biskaje. Naast de zeezoogdieren werd er uiteraard ook naar vogels gekeken. En zo werd de tocht en de uiteindelijke ‘vangst’, waarbij de aloude harpoen verruild werd door dure telescopen, tot een unieke ervaring.

Vrijdag 24 augustus

Vol goede moede en verwachtingen vertrekken 3 vogelaars rond 8.15 uur vanuit Putten op weg naar Calais. Onderweg passeren vele gespreksonderwerpen de revue, maar draait het toch meestal uit op een ijzersterk verhaal of een luide lachsalvo. De reis naar noord-Frankrijk verloopt daardoor des te vlotter en rond 13.00 uur rijden we de P&O- ferry naar Dover op. Het is dan nog bewolkt, maar naarmate Engeland dichterbij komt begint het weerbeeld steeds zonniger te worden.

Onderweg worden de eerste vogels al genoteerd, waaronder diverse Noordse stormvogels en Drieteenmeeuwen. Ook de Jan van genten laten zich vanaf de boot goed bekijken, variërend van adulte en mooi uitgekleurde vogels tot donkerbruine, onvolwassen exemplaren. Door het verspringende tijdsverschil hebben we uiteindelijk maar een kwartiertje op de boot gezeten en vervolgen we onze weg aan de linkerkant van de rijbaan. Hoewel dit even wennen is, bereiken we door het fraai glooiende zuid-Engelse landschap aan het einde van de middag de havenstad Portsmouth. In de terminal van de ferryhaven ontmoeten we de groep van ruim 30 andere walvisvaarders. Onder enthousiaste leiding van Albert Vliegenthart, die de organisatie voor deze groep op zich had genomen, wordt het inchecken vergemakkelijkt. De boot, die om 21.15 uur zou vertrekken, blijkt een vertraging van zo’n 2 uur te hebben opgelopen. Dit stelt ons in de gelegenheid om in het centrum van Portsmouth uitgebreid te gaan eten. Met volle maag besluiten we via het fraaie ‘seafront’ terug naar de boot te lopen. We blijken ons al snel enorm verslikt te hebben in de afstand tot de ferryhaven en zijn genoodzaakt met een taxi terug te rijden. Teruggekomen in de volgepropte terminal zijn we nog net op tijd om ons te melden. Na nog eens bijna 2 uur wachten in de bloedhete hal en verscherpte incheckprocedures worden we per bus naar de enorme boot gereden. Na onze bagage in de slaaphut te hebben gedropt lopen we snel naar het bovenste dek. Portsmouth bij nacht geeft een zee van lichtjes en bij het uitvaren van de haven passeren we onder andere de beroemde Spinaker Tower. De zee is rustig en de weersverwachtingen voor de komende dagen zijn goed. Na een typisch Engels ‘slaapmutsje’, worden rond 1.00 uur de bedden uitgeklapt en vallen we moe in slaap.

Zaterdag 25 augustus

Na een kalme nacht werpen we rond 8.00 uur onze eerste blik uit het raam, waar een vlakke zee zicht uitstrekt. Op één van de tussendekken hangt een beeldscherm waar we onze positie kunnen aflezen en blijken we boven de westpunt van Frankrijk te zitten. Via vele trappen bereiken we het hoge helicopterdek, waar we vrij toegang hebben en gemakkelijk van links naar rechts kunnen lopen, zonder obstakels of banken. Het dek bevindt zich op zo’n 40 m. boven zeeniveau, en geeft een kilometers ver uitzicht over zee. Aan één zijde staat een groot informatiebord die de zeezoogdieren toont die tijdens de reis tevoorschijn kunnen komen. We settelen ons aan één zijde van het dek en wachten op wat komen gaat. Dat de determinatie van walvissen en dolfijnen vaak heel lastig kan zijn komt mede omdat van de dieren vaak alleen de rugvin boven water te zien is. Opeens wordt er geroepen dat er Bruinvissen langs zwemmen en met de verrekijkers zien we enkele donkere vinnen boven het wateroppervlak uitsteken. Korte tijd later zien we heel duidelijk de rugvin van een Dwergvinvis, één van de grotere walvissoorten. Later op de dag volgen er nog meer, maar de meesten zien we niet omdat we op dat moment niet aan de juiste kant van het dek staan. Uiteraard turen onze kijkers en telescopen ook regelmatig de zee over op zoek naar zeevogels. Door het stormachtige weer van de voorbije weken blijken een hoop Storm- en Pijlstormvogels weer verder van de kust te zijn gedreven. Toch zien we nog Grauwe- en Noordse pijlstormvogel, diverse Noordse stormvogels, vele Jan van genten en een enkele Grote Jager vliegen. Als er een vijftal lange grijze vinnen boven het wateroppervlak uitkomen, blijken dit Grijze dolfijnen te zijn. De dieren laten een paar keer hun vinnen zien en verdwijnen dan weer in de diepte. Ineens verschijnen er enkele zangvogels boven de boot, die in een hoekje van het dek of in de luwte van een reddingsboot gaan zitten. Het blijkt te gaan om een Tapuit en een Bonte Vliegenvanger, die de uitputting nabij zijn en de boot als uiterste redding zien om weer op krachten te komen. Dan is het ook voor ons tijd om even op krachten te komen en in één van de restaurants een ontbijt te nuttigen. Behalve de 2 parkeerdekken en 3 slaapdekken telt de boot nog eens 3 dekken met allerlei voorzieningen zoals bars, restaurants, 2 bioscopen, winkels, een showbar en een speelhal. Zowel overdag als ’s avonds worden de ruim 2000 reizigers hier bezig gehouden met uiteenlopende vormen van vermaak. Ondanks het fraaie zomerse weer zijn er vele bezoekers die zich niet op het dek laten zien, laat staan dat zij zich interesseren in het zeewild dat aan beide kanten van de boot passeert. Iedereen zijn vakantiebesteding uiteraard.

In de loop van de dag passeren we de punt van Frankrijk, waarna we het diepere gedeelte van de Golf van Biskaje naderen. Dit gedeelte is de beste plaats om de grotere walvissoorten te zien, zoals de Gewone vinvis en (‘s werelds grootste) de Blauwe vinvis. De laatste laat zich echter zelden op deze trip zien. Het diepe gedeelte van de Golf is op sommige plaatsen maar liefst 4 kilometer diep en rijk aan plankton en vis. Ondanks de vertraging van 2 uur bij ons vertrek, blijkt het schip gedurende de nacht 3 uur te hebben gewonnen op schema. De stuurlieden worden op de brug vergezeld door Jacky Smith, de zogenaamde Wildlife officer op deze tocht. Zij is onderdeel van het Biscay Dolphin Research Programme, waarbij de aantallen waargenomen zeezoogdieren tijdens de reis geregistreerd worden. Zij weet ons te vertellen dat de kapitein door de speling in de reistijd een stukje van de route zal afwijken om, speciaal voor de vele ‘whale-watchers’, een groter stuk van het diepe gedeelte van de Golf mee te pakken. Naast onze groep zijn er namelijk nog ruim 150-200 waarnemers op het bovendek aanwezig met kijkers en telescopen, waardoor men aan beide kanten van het dek soms 3 rijen dik staat. Omdat we nog in het ondiepere gedeelte van de Atlantische oceaan varen is het al een paar uurtjes rustig geweest als we de eerste springende Dolfijnen zien langszwemmen. Deze zijn te onderscheiden in enkele Gewone dolfijnen en een drietal Tuimelaars. Tijdens sommige trips is het aantal Dolfijnen groot en zwemmen en springen er soms vele tientallen dichtbij de boot. Tegen het einde van de middag zien we opnieuw enkele zangvogels boven en langs de boot vliegen. Mogelijk betreft het dezelfde vogels als vanmorgen, die een poging doen om weer richting het vaste land te vliegen. Opeens komt er een forse zangvogel hard overzeilen. De vogel ploft neer naast een reddingsboot en wordt al snel gedetermineerd als een Draaihals! Van boven is de vogel fraai te bekijken als hij op het dek zit en nogmaals probeert de zee weer op te vliegen. Als dit niet lukt zoekt hij een luw plekje bij de reddingsboot. Daar is de vogel nog net te zien voor enkele vogelaars en fotograven. Enige tijd later  blijkt de vogel te zijn verdwenen. Op het dek is het nog steeds prima toeven, met een warm zonnetje en een lichte zeebries. Als we een beetje weg binnen te dutten op het dek, drijft er heel snel een Maanvis voorbij: een platte, ronde vis van bijna een meter doorsnee.

De rust wordt nog ruwer verstoord als er recht voor ons aan de zijkant van de boot een grote rug boven water komt. Het blijkt onze eerste Gewone vinvis. Het dier van zo’n 25 meter lang lijkt recht op de flank van de boot af te zwemmen, maar komt daarna niet meer boven en is vermoedelijk weer naar grote diepte gezwommen. Het is in ieder geval duidelijk dat we nu het goede walvisgebied bereikt hebben en dat we de resterende uren tot aan zonsondergang onze zintuigen goed de kost moeten geven. In hetzelfde uur (tussen 17.00 en 18.00 uur) zien we ook weer springende Dolfijnen en enkele zogenaamde ‘blows’. Dit betreft het meters hoog opspuiten van water, wat door de luchtgaten van de walvissen met grote kracht omhoog gespoten wordt. Deze fonteinen kunnen soms wel 5-10 meter hoog zijn en zijn daardoor op grote afstand zichtbaar. Het is echter moeilijk om hieraan een soort te verbinden, omdat alle grotere walvissoorten deze spuiters produceren. Door de wildlife-officer wordt er plotseling omgeroepen dat er een Gewone vinvis recht op de boot af komt zwemmen en aan de linkerkant het schip zal passeren. We spoeden ons massaal naar de linkerkant van het dek, waar we een ogenblik later het gigantische dier omhoog zien komen. De kolos werkt zijn bovenlijf half uit het water om een ogenblik later met een klap zijn kop weer op het water te slaan. Daarbij is de lichte onderkaak even goed zichtbaar, evenals de grote spuitgaten aan de bovenkant van de kop. Ik kan nog net een vrij plekje aan de railing vinden en druk achter elkaar foto’s af. Deze geven later op fraaie wijze weer wat zich binnen 10 seconden afspeelde. Het duurt even voor de walvis weer helemaal onder is en we in staat zijn om deze indrukwekkende ervaring onder woorden te brengen. Gelukkig zijn er meerdere mensen met goede foto’s. Het blijkt vrij uitzonderlijk dat walvissen tot op deze afstand schepen benaderen, omdat ze vaak op grote afstand blijven om aanvaringen te voorkomen. Het blijkt één van de laatste waarnemingen van de dag, hoewel er ook nog enkele Gestreepte dolfijnen (de 4^e Dolfijnsoort al) dicht langs de boot zwemmen. Rond 20.45 uur gaan we benedendeks van een welverdiende maaltijd genieten. Daarna nemen we nog een drankje in een rustige lounge en gaan dan voldaan slapen.

Zondag 26 augustus

We worden al om 5.50 uur wakker en buiten is de Spaanse kust al zichtbaar. Door de speakers worden we opgeroepen om te gaan ontbijten, omdat de boot binnen 2 uur zal aanmeren in de haven van Bilbao. Hoewel we opnieuw heerlijk hebben geslapen, realiseren we ons dat we gedurende de nacht een groot gedeelte van het walvisgebied zijn doorkruist. Gelukkig zullen we op de terugreis (later vandaag) wel bij daglicht door dit gedeelte varen. Na het ontbijt wachten we geduldig op het tussendek tot we van boord kunnen. We hebben daarna 4 uur de tijd om ons in Spanje te vermaken, wat de mogelijkheden beperkt maakt. Een aantal mensen van onze groep blijven in de havenplaats (een voorstad van Bilbao, ca. 10 km van het stadscentrum) om rond te wandelen of in de naburige omgeving te vogelen. Wij besluiten (met een meerderheid van de groep) met een bus naar het centrum van Bilbao te gaan voor een bezoek aan het wereldberoemde Guggenheim museum.

Een unieke kans om dit markante gebouw eens te bezoeken. Onderweg zie ik vanuit de bus nog een groepje Rotszwaluwen vliegen boven een klif. Als we aankomen bij het museum is de temperatuur inmiddels flink opgelopen tot zo’n 30 graden. Na de koele zeewind voelt dit extra warm aan en is het een verademing om het koele gebouw in te gaan. Het gebouw is bijzonder door haar vorm en metalen gevelbeplating. Buiten staan o.a. een gigantische bronzen spin van minstens 10 m. en een grote puppy, bekleedt met velerlei bloemen. Binnen is er vooral abstracte kunst te zien, waarbij het ene werk ons meer kan bekoren dan het andere. Na ons bezoek van ca. 1,5 uur, rijden we weer terug met de bus naar de haven, waar ook de andere groepsleden zich weer verzameld hebben. Als we enige tijd later weer op het dek staan, liggen de eerste zonaanbidders al weer klaar voor vertrek. Vanaf het bovendek zien we nog een Zwartkopmeeuw zwemmen en bij het verlaten van de haven passeren we 2 Kuifaalscholvers die op het uiteinde van een dam zitten. Vlak voor we weer de grote zee opvaren lezen we op een andere pier in grote letters de Baskische tekst ‘Amnistia freedom for euskal herria’, wat be trekking heeft op de onafhankelijkheidsstrijd die er al vele jaren gaande is in het noorden van Spanje. Op zee staat er een wat sterkere wind dan in de voorbije dagen, maar met deze temperatuur voelt dat heerlijk aan. Na zo’n 1,5 uur varen zien we op een tros touwen van een reddingsboot een kleine karekiet zitten.

De vogel zit enigszins ineen gedoken en oogt vrij zwak. Mogelijk zat de vogel er al op de heenreis, maar is toen niet door ons opgemerkt. Voor de vogel is het des te schrijnender dat hij, in plaats van naar het zuiden te trekken, nu weer terug naar het noorden vaart. Als Roel en ik even een rustig plekje op het achterdek hebben gezocht om onder het genot van een drankje van het mooie weer te genieten, ziet de rest van de groep een viertal Cuviers spitssnuitdolfijnen langs de boot zwemmen. Boven zee zien we opnieuw Jan van genten en al snel zijn ook de ‘blows’ weer aan beide kanten zichtbaar. Later in de middag wordt de frequentie waarmee we deze spuiters zien steeds hoger, met soms meerdere tegelijk. In tegenstelling tot gisteren zien we nu minder dieren boven water verschijnen en zien we ook minder dolfijnen. Door andere vogelaars wordt er nog wel een Kleine pijlstormvogel gezien, die we net missen als we weer afdalen naar een lager dek. Omstreeks 20.00 uur laten we ons het eten weer prima smaken in het overvolle restaurant en sluiten de dag (bijna traditioneel) af met een drankje in de lounge. Voor het slapen gaan we nog even naar het achterdek, waar de volle maan prachtig over het water schijnt.

Maandag 27 augustus

Omstreeks 6.30 uur schijnt een fraai zonnetje onze hut binnen en gaan Gert en ik naar het bovendek om te zien wat ons deze dag zal brengen. We zijn inmiddels over de helft van de terugreis en het diepe gedeelte weer uit, wat de kans op grote zeezoogdieren een stuk kleiner maakt. Aan dek zien we al snel een groep van zeker 100 Jan van genten, vissend boven zee. Het is een prachtig gezicht om de vogels één voor één als pijlen het water in te zien schieten. Het blijkt gebruikelijk dat er onder een dergelijke groep vissende genten ook dolfijnen van de visschool profiteren en dat is ook hier het geval. Een vluchtige telling levert ook minstens 100 dolfijnen op, die zich springend met de groep genten mee laten voeren. Het is een prachtig schouwspel om te zien. Tot het middaguur zien we nog regelmatig Jan van genten aan weerskanten van de boot, alsook enkele Noordse stormvogels en een Grote jager.

Eén jan van gent vliegt ruim 10 minuten vlak boven het dek met de boot mee, wat ons in te gelegenheid stelt om de imposante vogel prachtig te bekijken en fotograferen. We besluiten om in één van de bioscopen de presentatie van onze wildlife-officer te bezoeken. Zij doet uitgebreid verslag van de waarnemingen tot nu toe en laat foto’s zien van eerdere tochten. Ook wordt er veel informatie gegeven over de bedreigingen en bescherming van de dieren. Daarnaast is er de mogelijkheid om boeken, sweaters, DVD’s e.d. te kopen ten bate van het beschermingsproject. Terug aan dek is het vrij rustig geworden en blijken we geen bijzonderheden gemist te hebben. In de verte zien we de eerste contouren van de Engelse kust weer verschijnen. Door Ton Eggenhuizen wordt de organisator van onze trip, Albert Vliegenthart, met enkele lovende woorden toegesproken, beaamd met een applaus van alle groepsleden. Na het inpakken van onze bagage zien we nabij de rotskust een Grijze zeehond zijn kop boven water uitsteken. Een uurtje later komt er ook verrassend genoeg een Visarend overvliegen, die ook richting het Engelse vasteland gaat. Portsmouth geeft bij daglicht een heel andere aanblik dan bij ons vertrek op vrijdagavond. In de haven liggen veel historische schepen, maar ook een grote marinevloot. Als we weer voet aan land hebben gezet gaan we met de auto op zoek naar ons hotel in het centrum van Portsmouth. Het blijkt een typisch Engels hotel in een even karakteristieke straat. In ons hotel zitten nog enkele walvisvaarders uit onze groep en na het inspecteren van de kamer gaan we de stad in om wat te eten. Daarna vinden we na enige omzwervingen een loungebar, waar we in alle rust een biertje drinken en napraten over de ervaringen van onze reis.

Dinsdag 28 augustus

Vooraf hadden we besloten om de dinsdag te gebruiken om al vogelend door zuid-Engeland weer richting Dover te rijden. We beginnen de dag met een uitgebreid Engels ontbijt, wat ons verrassend goed smaakt. Met een stevige bodem rijden we even later weg. Gedurende de reis blijkt de tijd veel beperkter dan gedacht. Uiteindelijk maken we nabij de rotskusten van Folkstone (net onder Dover) nog een korte wandeling, maar van echt vogelen komt het niet meer. Om ca. 15.30 uur vertrekken we met de boot weer van Dover richting Calais, met onderweg weer dezelfde vogelsoorten als op de heenreis. En na een flinke autorit zijn we rond 23.00 uur terug op de Noord-Veluwe.

We kunnen terugkijken op een prachtige ervaring, waarbij vooral de combinatie van prachtig weer, een kalme zee, een goede onderlinge sfeer en alles wat we gezien hebben bijzonder was. Door enkele tellers werden er tijdens de trip maar liefst 554 zeezoogdieren van minimaal 11 soorten waargenomen, waaronder  5 Gewone vinvissen, 7 Dwergvinvissen, 42 ongedetermineerde Vinvissen (de blows), 17 Tuimelaars, 37 Gestreepte dolfijnen, 271 Gewone dolfijnen en 138 Bruinvissen. Hoewel we dit niet allemaal in eigen persoon hebben waargenomen, blijft het een indrukwekkende score (en zeker niet weinig op dit traject).

Het heeft ons er in ieder geval bewust van gemaakt dat er onder water minstens zo veel leven is te vinden als er boven en dat we er in de toekomst alles aan moeten doen om ook dit unieke zeeleven de bescherming te geven waar het recht op heeft.

Inlichtingen: Benno van den Hoek – tel. 06-12192978, e-mail: bennovdhoek@hotmail.com